Ιστορικό της Μονής
Α΄. Ίδρυση:
.jpg)
Ιδρύθηκε το 1152 μ.Χ., επί αυτοκράτορος του Βυζαντίου Μανουήλ του Κομνηνού, από το μοναχό Ιγνάτιο. Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, σύμφωνα με την παράδοση, είναι έργο του Ευαγγελιστού Λουκά (μία από τις εβδομήντα). Η ιερή εικόνα στην περίοδο της εικονομαχίας, για να σωθεί από τούς εικονομάχους, ρίφθηκε στη θάλασσα. Τα κύματα από την Ισαυρία την παρέσυραν και την μετέφεραν στα παράλια της Πάφου, στην τοποθεσία Μουλλιά. Το δεκαπενταύγουστο του 1152 ο μοναχός Ιγνάτιος, που ασκήτευε στην περιοχή, στην τοποθεσία Κρεμαστή, είδε μια μεγάλη λάμψη στα παράλια της Πάφου. Με θεϊκή φώτιση, έτρεξε προς τα εκεί, βρήκε την εικόνα και ξεκίνησε για το ησυχαστήριό του. Κατακουρασμένος όπως ήταν αποκοιμήθηκε στην πλαγιά του βουνού Ρογιά, κάτω από ένα πεύκο. Στον ύπνο του, άγγελος Κυρίου, τον οραμάτισε να κτίσει ναό στο όνομα της Παναγίας. Το κτήριο ως έχει σήμερα ανάγεται στη δεκαετία του 1760 – 1770, όταν Επίσκοπος Πάφου ήταν ο Άγιος Πανάρετος που είναι και o νέος κτίτορας της Μονής.
Β΄. Όνομα:
Για την ονομασία της Μονής ειπώθηκαν πολλά. Άλλοι υποστηρίζουν ότι προέρχεται από τη λέξη Ρήγισσα, Ρηγιάτισσα, δηλαδή Ρήγαινα , Βασίλισσα και άλλη από τις πολλές ροδιές που άλλοτε ήταν φυτεμένες εδώ. Η επικρατέστερη όμως εκδοχή είναι ότι το όνομα Ρογιάτισσα προέρχεται από το όνομα του βουνού ΡΟΓΙΑ, που το σχήμα του μοιάζει με ρώγα μαστού. Κι όπως πάντα ο ευλαβής λαός μας συνηθίζει να χρυσώνει, στην αρχή, το κάθε επίθετο της Παναγίας, καθώς: Χρυσελεούσα, Χρυσοσπηλιώτισσα, Χρυσοπατερίτισσα, έτσι έγινε και με τη Χρυσορροϊάτισσα.
Γ΄. Ιστορία:
Από την ίδρυση της Μονής, μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα πολύ λίγα γνωρίζομε για τη Μονή. Ο Ρώσος μοναχός Βασίλειος Μπάρσκυ, που επισκέφθηκε τη Μονή το 1735 γράφει ότι βρήκε μια εκκλησία πολύ μικρή, με στρογγυλή κορυφή με δυο τρία κελιά και ότι η Μονή ήταν σεμνή και πτωχή και ότι συντηρείτο με γεωργικές εργασίες και βοσκήν αιγών. Ένα μόνο πράγμα έχει το αξιοσημείωτο, γράφει. Βρίσκεται σε θελκτική τοποθεσία που είναι γεμάτη δροσιά το καλοκαίρι και ήσυχη, με καθαρό αέρα… Η μικρή εκκλησία, που αναφέρει ο Μπάρσκυ, έχει ανακαινισθεί και έχει αφιερωθεί στο νέο κτίτορα της Μονής τον Άγιο Πανάρετο. Τα Εγκαίνια του παρεκκλησιού αυτού ετελέσθησαν από τον Πανιερώτατο Μητροπολίτη Πάφου κ. Γεώργιο την 1η Μαΐου του 2009 ημέρα που γιορτάζει ο άγιος. Η περίοδος από το 1768 μέχρι το 1821 μπορεί να θεωρηθεί σαν η περίοδος μέγιστης ακμής της Μονής. Διότι όχι μόνο σε κάθε γωνιά της Κύπρου κατείχε σπουδαιότατα κτήματα αλλά και εκτός αυτής. Και σ’ αυτή ακόμη τη Κωνσταντινούπολη αναφέρεται Μετόχι της Μονής παρά το Διπλοφάναρον. Από το 1821 και μετά η Μονή άρχισε να αποβάλλει την ανθηρότητα της και να περιπίπτει σε τέλεια οικονομική εξάντληση, λόγω του σφετερισμού της περιουσίας της σ’ ολόκληρη την Κύπρο, από τους Τούρκους.
Δ΄. Το Καθολικό της Μονής:
Ο υφιστάμενος Ναός είναι κτίσμα του 1760- 1770 . Το Εικονοστάσι είναι έργο του 1790, ο Άμβωνας του 1791, ο Δεσποτικός θρόνος της ίδιας περιόδου και ο γυναικωνίτης ( το μοναδικό από τα έξι μεγάλα και ιστορικά ανδρώα μοναστήρια που έχει γυναικωνίτη), του 1803. Ο Χριστός είναι έργο του 16ου αιώνα και οι υπόλοιπες εικόνες, εκτός βέβαια της Παναγίας, των μέσων του 18ου αιώνα. Ο ασημένιος σταυρός είναι έργο του Ιωάννου του Κορνάρου του Κρητός (1801) με δωρητή το Μέγα Δραγομάνο της Κύπρου Χατζηγεωργάκη Κορνέσιο.
