ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ
Σε εκδήλωση προς τιμή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου
Τη Δευτέρα 7 Δεκεμβρίου 2009
Του Μητροπολίτη Πάφου
Νομίζω πως εγγίζει τα όρια του θράσους όποιος τολμά να μιλήσει για τον Μακάριο, έστω και υπό τύπο ενός σύντομου χαιρετισμού, μπροστά σε σας τους ανθρώπους της Αντίστασης που τον ξέρατε καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο, αφού ήσασταν διατεθειμένοι και τη ζωή σας να θυσιάσετε γι’ αυτόν.
Μα θα ’ταν ανάρμοστο να μην ακουστεί κι ένας λόγος από την Εκκλησία απόψε, κατά την επέτειο της επανόδου του στην Κύπρο μετά το άφρον και προδοτικό πραξικόπημα, για εκείνον, που υπηρέτησε την Εκκλησία σ’ όλη του τη ζωή, που ’γινε όχι μόνο «θρόνων διάδοχος των Αποστόλων», αλλά «και τρόπων μέτοχος» αυτών, γι’ Αυτόν που η τριανταδιάχρονη απουσία Του είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση τόσων ελλειμάτων στην πολιτική και κοινωνική μας ζωή.
Ήταν ευτύχημα που η Πρόνοια του Θεού, που πάντα μεριμνά για τους ανθρώπους σε ώρες κρίσιμες για τον τόπο, λίγο μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου κι αμέσως μετά τη λήξη του εμφυλίου στην Ελλάδα, «ανήγειρε», κατά το Γραφικόν, «κέρας σωτηρίας εξ εχθρών ημών και εκ χειρός πάντων των μισούντων ημάς» την κολοσσιαίων διαστάσεων μορφή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, που ηγήθηκε, σαν άλλος Μωϋσής, της εξόδου του λαού Του από τη Βρετανική κατοχή, που δεν απέκαμε, ηγούμενος πάντα του λαού Του, στη μακροχρόνια πορεία μέσα στη σκληρή έρημο των εθνικών περιπετειών, που συνεχώς, νύκτα και μέρα, πορευόταν μέσα από Συμπληγάδες, ανάμεσα στη Σκύλλα και στη Χάρυβδη.
Η εποποιία, που έγραψε, δεν είναι λιγότερο ένδοξη από τις εποποιίες του Ηρακλείου και του Ιουστινιανού, του Τσιμισκή και του Βενιζέλου στον εθνικό τομέα και του ιερού Χρυσοστόμου, του Βασιλείου και του Φωτίου στον εκκλησιαστικό. Σ’ Αυτόν ως εκκλησιαστική αλλά και εθνική μορφή εφαρμόστηκαν πλήρως τα του Αποστόλου Παύλου: «Εν κόποις περισσοτέρως, εν πληγαίς υπερβαλλόντως, …εν θανάτοις πολλάκις,… κινδύνοις ποταμών, κινδύνοις ληστών, κινδύνοις εκ γένους, κινδύνοις εξ εθνών, κινδύνοις εν πόλει, κινδύνοις εν ερημία, κινδύνοις εν θαλάσση, κινδύνοις εν ψευδαδέλφοις» (Β΄ Κορ. ια΄, 23.26). Φωτοστέφανός Του ο «στέφανος εξ ακανθών», όπως κι εκείνος του «Κυρίου της δόξης». Κι όπως προσφυώς έχει λεχθεί, τα τόσα μνημεία και οι τόσοι ανδριάντες Του, που ’ναι στημένοι σήμερα σ’ όλη την ελεύθερη Κύπρο, αλλά και στον υπόλοιπο Ελληνισμό, κατασκευάστηκαν από τις πολλές πέτρες, που μια θλιβερή μειοψηφία με ιδιαίτερη μανία του ’ριξε, όταν βρισκόταν στη ζωή.
Μελετώντας κάποιος τα εκκλησιαστικά πρόσωπα του καιρού μας, βρίσκει τον Μακάριο να ’ναι όχι απλώς ποσοτικά υπέρτερος, αλλά ποιοτικά διάφορος και ανώτερος όλων. Είχε έμφυτη μια σπάνια ευγένεια ψυχής, αλλά και καλλιέργησε στο έπακρο όλες τις άλλες ψυχικές Του δυνάμεις.
1. Ήταν, πρώτα, ο Μακάριος προοδευτικός, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αρνείτο την παράδοση αιώνων της οποίας απεδείχθη άξιος συνεχιστής. Ήξερε πως, ως Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, ήταν ο φορέας μιας μακρινής και ένδοξης παράδοσης. Μα ταυτόχρονα, ως εθνικός ηγέτης, είχε πλήρη συναίσθηση ότι ήταν και η ελπίδα μιας καινούριας εποχής.
Μερικοί, θρησκευτικοί ηγέτες, τον κατηγόρησαν για κοσμικό φρόνημα και για απομάκρυνση από την παράδοσή μας. Μα ποιος άλλος ιερωμένος εξύψωσε το γόητρο της Ορθοδοξίας περισσότερο από τον Μακάριο; Ποιος άλλος κατάφερε να περιφέρει μέσα σε τιμές το Ορθόδοξο ράσο σ’ όλο τον κόσμο, μπροστά σε Μουσουλμάνους και Ινδουϊστές, σε πιστούς και άπιστους; Ποιος έφερε απ’ ευθείας αντιμέτωπους με τον σταυρό, που πάντα έφερε στο στήθος του, απαραίτητο συμπλήρωμα της στολής του, δικούς μας δεδηλωμένους άθεους, αλλά και ξένους, όπως τον Μπρέζνιεφ και τον Τίτο, τον Μάο και τον Κάστρο;
2. Ήταν, ύστερα, ο Μακάριος αποφασιστικός και προσηλωμένος σε αρχές. Αυτό δεν σημαίνει πως ήταν αδιάλλακτος ή ότι δεν φρόντιζε με αμοιβαίες υποχωρήσεις να βρεθεί μια λύση στο πρόβλημά μας. Όταν όμως διαπίστωνε πως του ζητούσαν υποχωρήσεις που καταστρατηγούσαν βασικές δημοκρατικές αρχές και που ήσαν αντίθετες προς κάθε έννοια ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έμενε αμετακίνητος στις θέσεις αρχών του. Αυτή η αποφασιστικότητά του, τον έφερε σε ρήξη, ενώ προασπιζόταν τα δίκαια του Κυπριακού Ελληνισμού όχι μόνο με τους ξένους – την Τουρκία, τη Βρετανία και την Χούντα (κι αυτοί ξένοι ήσαν), αλλά και με μια σειρά Ελληνικών Κυβερνήσεων που ’χαν μια κοντόφθαλμη εξωτερική πολιτική, που εξαντλούσαν τον Ελληνισμό στα όρια του μικρού Ελληνικού κράτους και τους έλειπε η ιδέα και το πλατύτερο όραμα της Φυλής.
Η αποφασιστικότητά του και η εμμονή του σε αρχές είχαν ως αποτέλεσμα πολλές φορές να μένει μόνος, αντιμέτωπος με πολλούς. Ήξερε όμως πως η αλήθεια και το δίκαιο δεν έχουν σχέση με αριθμητικά μεγέθη ούτε και με πλειοψηφίες. Κι ότι τις Θερμοπύλες των εθνικών, αλλά και των πανανθρώπινων αξιών, τις φυλάγουν πάντοτε λίγοι. Οι πολλοί ακολουθούν πάντα τις λεωφόρους, δεν προτιμούν τα στενά. Η πείρα του, εξάλλου, του έλεγε ότι στην Ιστορία λίγοι εβάστασαν σταυρούς υπέρ των πολλών· κι η θρησκευτική του ιδιότητα τού υπενθύμιζε ότι «είς μόνον εσταυρώθη υπέρ πάντων», ο Ιησούς Χριστός.
Η εμμονή του σε αρχές και το αμετακίνητο του χαρακτήρα του οφειλόταν στη φιλοσοφία του ότι δεν υπάρχουν αμετάβλητες πραγματικότητες, ούτε και υφίστανται αναλλοίωτες συνθήκες. Κι ότι οι δοκιμασίες των λαών εντάσσονται μέσα στην προοπτική του χρόνου και τη διαλεκτική της Ιστορίας. Κι αυτή η προοπτική, παρά την πρόσκαιρη επικράτηση της αδικίας, ευνοεί κατά κανόνα το δίκαιο.
3. Ήταν, τέλος, ο Μακάριος, ειλικρινής στις σχέσεις του με τον λαό του, από τον οποίο ποτέ δεν απέκρυψε την αλήθεια. Πριν την καταστροφή προειδοποιούσε για τα επερχόμενα δεινά και καλούσε σε ανάνηψη. Δεν δίστασε να ονομάσει «νεκροθάφτες της ενώσεως» τους ασυνείδητους δολοφόνους της ΕΟΚΑ Β΄ ούτε κι απέφυγε να καλέσει σε αντίσταση κατά της Χούντας μετά την εκδήλωση του επάρατου πραξικοπήματος.
Η ειλικρίνειά του, στις σχέσεις με το λαό του, φάνηκε ιδιαίτερα μετά την καταστροφή. Δεν θέλησε να δώσει φρούδες ελπίδες στο λαό ούτε και να συγκαλύψει τα αδιέξοδα που μας κύκλωναν. Φρόντιζε όμως παράλληλα, ως ηγέτης, να υποδεικνύει και τρόπους αντιμετώπισης των οποιωνδήποτε καταστάσεων.
Από νωρίς δήλωνε ότι οι συνεχείς υποχωρήσεις υποθηκεύουν το μέλλον κι η ενδοτικότητα οδηγεί στα θλιβερά τέλματα της υποτέλειας και της παρακμής. Σ’ όσους επείγονταν για λύση κι αδιαφορούσαν για το περιεχόμενό της έλεγε: «... Η μόνη προσφερομένη σύντομος λύσις είναι η αναγνώρισις και αποδοχή της ντεφάκτο καταστάσεως. Ποία όμως η ωφέλεια εκ της τοιαύτης συντομίας; Μήπως διά να αποφευχθή η Τουρκοποίησις των κατεχόμενων εδαφών; Αλλά θα γίνη τότε τη συγκαταθέσει μας και διά της υπογραφής μας. Μήπως δια να αισθανώμεθα ασφαλείς εις το υπόλοιπον τμήμα της νήσου; Πιστεύω αντιθέτως, ότι η νομιμοποίησις των τετελεσμένων γεγονότων θα διεγείρη την Τουρκικήν βουλιμίαν και θα ενθαρρύνη τα επεκτατικά σχέδια της Τουρκίας εις την Κύπρον...»
Αυτός ήταν ο Μακάριος: Προοδευτικός, αποφασιστικός, προσηλωμένος σε αρχές, ειλικρινής, αγωνιστής.
Η αγωνιώδης κραυγή του, που αντηχεί ακόμα στ’ αυτιά όλων μας, ότι δεν θα ξεγράψουμε πατρίδες και δικαιώματα, ήταν το απόσταγμα μιας κοσμοθεωρίας αλλά συγχρόνως και το επιστέγασμα μιας ζωής αγώνων.
Τώρα που η μακροχρόνια άρση του σταυρού κούρασε μερικούς, σήμερα που σε μερικούς καλλιεργήθηκε η ιδέα της «ήσσονος προσπαθείας», τώρα που οι ξένοι επιχειρούν επαναφορά προτάσεων που απορρίφθηκαν και με τον τρόπο τους επιχειρούν διάσπαση του λαού επιβάλλεται η στροφή προς τον Μακάριο. Καλούμαστε να διδαχθούμε από τη ζωή του, να αντλήσουμε πείρα από την πείρα του, ευφυΐα από τη δική του ευφυΐα.
Καταθέτοντας στην άφθιτη μνήμη του τα αισθήματα του θαυμασμού και της αγάπης μας, καλούμαστε να ανανεώσουμε την απόφασή μας για αγώνα μέχρι τη δικαίωσή, μέχρι την εξασφάλιση των συνθηκών εκείνων που θα επιτρέπουν τη διαβίωσή μας μέσα σε συνθήκες ελευθερίας στη γη τούτη των πατέρων μας. Θα ’ναι, η απόφασή μας αυτή, το καλύτερο μνημόσυνο για τον αξέχαστο ηγέτη μας.
