ΟΜΙΛΙΑ κατά τα Αποκαλυπτήρια προτομής του Ευαγόρα Παλληκαρίδη στην Αγία Παρασκευή (Αθηνών)
Παρασκευή 8.7.2022
Του Μητροπολίτη Πάφου Γεωργίου
Για δύο λόγους νιώθω ιδιαίτερα συγκινημένος απόψε. Πρώτο γιατί πατώ σε ελεύθερο ελληνικό χώμα, πράγμα που νιώθουμε εμείς οι Κύπριοι, κάθε φορά που επισκεπτόμαστε την Ελλάδα. Η ελεύθερη γη της μητέρας πατρίδας είναι ο χώρος προς τον οποίο συγκλίνουν οι εθνικοί πόθοι και οραματισμοί όλων των Κυπρίων, το σημείο στο οποίο στρέφονται, εδώ και 35 αιώνες και θα στρέφονται για πάντα, σταθερά και αδιάλειπτα οι πυξίδες της καρδιάς τους.
Μα και για δεύτερο λόγο νιώθω βαθιά τη συγκίνηση σήμερα. Γιατί κλήθηκα να μιλήσω, με την ευκαιρία των αποκαλυπτηρίων της προτομής του, για ένα μοναδικό ήρωα των Πανελλήνων, τον ηρωομάρτυρα της αγχόνης, τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη, στην παραμονή, μάλιστα, μιας ένδοξης επετείου του Κυπριακού Ελληνισμού, της 9ης Ιουλίου 1821.
Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης δεν ήταν μια συνηθισμένη προσωπικότητα, που ξεχώρισε κάπως από τον μέσο όρο συμπεριφοράς των ανθρώπων. Συνιστά κορυφή πανύψηλη στην πρόσφατη Ιστορία μας. Είναι πρώτος ανάμεσα στους λίγους και τους εκλεκτούς, «εν τοις αρίστοις έχων αυτός το πρωτείον».
Η 9η Ιουλίου 1821, εξάλλου, μέρα κατά την οποία η Κύπρος πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος για την εκραγείσα Ελληνική επανάσταση, με θύματα πέραν των πεντακοσίων, κληρικών και λαϊκών, δεν είναι μια από τις πολλές επετείους του Ιστορικού βίου της Κύπρου. Είναι κορυφαίο σημείο αναφοράς ολόκληρου του Ελληνισμού, συμπύκνωση διαχρονικών αξιών και μηνυμάτων. Όταν ο Αρχιεπίσκοπος και όλη η ιεραρχία του τόπου θυσιάζονται εκουσίως για την αξία της πατρίδας και την Ορθόδοξη πίστη τους, ο θάνατός τους ξεπερνά το τέλος της βιολογικής τους ύπαρξης και γίνεται καθοδηγητικός φάρος του λαού, υπόθεση άντλησης διδαγμάτων.
Τόσον ο έφηβος ήρωας, λοιπόν, όσο και η επετειακή μέρα καθώς και ο χώρος από τον οποίο εκφέρεται, απαιτούν αντάξιο τους ύψους τους λόγο.
Γι’αυτό πέραν από την τιμή που αισθάνομαι για την πρόταση που μου έγινε να μιλήσω απόψε στην τελετή των αποκαλυπτηρίων της προτομής του μεγάλου ήρωα της αγχόνης Ευαγόρα Παλληκαρίδη, και για την οποία ευχαριστώ ιδιαίτερα τους υπευθύνους, αισθανόμενος και την ευθύνη, θα προσπαθήσω η αναφορά μου να μη μειώσει τον ήρωα, τον χώρο και την επέτειο που τιμούμε!
Κάθε φορά, που αναλαμβάνω να αναφερθώ εγκωμιαστικά στον Ευαγόρα Παλληκαρίδη, νιώθω μιαν ιδιαίτερη δυσκολία, αποτρεπτική της προσπάθειάς μου. Οι δυσχέρειες δεν παρουσιάζονται μόνο σ’εμένα. Ισχύουν και για τους ευφραδέστερους των ρητόρων, ακόμα και για τους σοφότερους των ανθρώπων. Και η δικαιοσύνη επιβάλλει, ο λόγος της αδυναμίας να αναζητηθεί όχι σ’εκείνους οι οποίοι επιχειρούν να σκιαγραφήσουν την προσφορά και να εγκωμιάσουν τη θυσία του, αλλά σ’αυτόν τον ίδιο τον ήρωα, ο οποίος με τον ανεπανάληπτο αγώνα και την ηρωική θυσία του, δημιούργησε τεράστια απόσταση μεταξύ του και μεταξύ μας.
Αλήθεια! Ποιος κάλαμος θα μπορούσε επάξια να εγκωμιάσει και ποια γλώσσα θα μπορούσε αντάξια να αναφερθεί σ’έναν έφηβο, ο οποίος στα 15 του χρόνια, αψηφά την πάνοπλη αγγλική αστυνομία, κατεβάζει από το στάδιο της Πάφου την Αγγλική σημαία και πετυχαίνει ματαίωση των εορτασμών για τη στέψη της βασίλισσας, πράγμα που έγινε μόνο στην Πάφο, από όλες τις πόλεις της τότε Βρεττανικής αυτοκρατορίας; Ή ποιος ύμνος θα εξαρκούσε προς ύμνον των κατορθωμάτων και της αυτοθυσίας ενός 17χρονου μαθητή, που ανταλλάσει την άνεση και την ευκολία της μαθητικής ζωής με την τραχύτητα του ανταρτοπολέμου, το ελπιδοφόρο μέλλον με τον υπέρ πίστεως και πατρίδος θάνατο στην αγχόνη;
Αποδείχτηκε, όντως, ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης κορυφαία μορφή του απελευθερωτικού μας αγώνα, πρότυπο ελληνικής αρετής. Γι’αυτό και είναι άξιος «εν πάσι καιροίς υμνείσθαι».
Όταν διακήρυττε ότι θα’παιρνε το μονοπάτι που πάει στη λευτεριά, ήξερε χωρίς καμιά αμφιβολία, ότι η λευτεριά κερδίζεται μόνο με αίμα και πως είναι πάντα «απ’τα κόκκαλα βγαλμένη», μα δεν δείλιασε. Και είναι αυτή η συνειδητή αντιμετώπιση του θανάτου, στα χρόνια της εφηβείας και των ονείρων, που τον κατέστησαν όχι μόνο πανελλήνιο, αλλά παγκόσμιο σημείο αναφοράς.
Δεν ήταν το πέρασμά του από τον κόσμο τούτο σαν «πάτημα διαβάτη ανυπόμονου, που φάνηκε στην άμμο μιαν αυγή» κατά τον ποιητή. Ήταν πέρασμα διαβάτη που τ’αχνάρια του χαράκτηκαν βαθιά, μόνιμα και δημιουργικά, έστω κι αν η επίγεια ζωή του περιορίστηκε σε μόλις 19 χρόνια. Το μεγαλύτερο αχνάρι το έχει αφήσει στις ψυχές των μαθητών, στον στενότερο Κυπριακό, αλλά και στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο, που τις έκανε να δονούνται στον ρυθμό των δικών του ιδανικών και αξιών.
Η πορεία του και η καταλυτική παρουσία του, τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή στα δρώμενα της Κύπρου, δεν ήταν τυχαία. Τριανταπέντε Ελληνικοί αιώνες στην Κύπρο, απέθεσαν στη γενιά του ’55 την ευθύνη για την απελευθέρωση του τόπου. Αυτή η συνεχής Ελληνική παρουσία στην Κύπρο, ήταν το ιστορικό υπέδαφος, πλούσιο σε αξίες και ιδανικά, καθοριστικό ενός ορισμένου τρόπου ζωής, πάνω στο οποίο φάνηκε και παρουσίασε τις μοναδικές αρετές του ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Όλοι εκείνοι οι πρόγονοι, δίδαξαν, με την καρτερία και τον ηρωισμό τους, τα συχνά κινήματα προς αποτίναξη του δουλικού ζυγού, πως έσχατο περιεχόμενο και σκοπός της ζωής, κάθε Κυπρίου, θα’πρεπε να ήταν η εθνική του αποκατάσταση.
Κι ο Παλληκαρίδης ανδρώθηκε με το όραμα της ελευθερίας, με το όνειρο της ελληνικής πατρίδας. Στο ύφος των ποιημάτων του, αλλά και στο ήθος της προσωπικότητάς του, διαβάζει κανείς τους πόθους του Ελληνικού Κυπριακού λαού και το πάθος του για ελευθερία και ένωση με την μητέρα Ελλάδα.
Όταν επρόκειτο να επιστρέψει στην Κύπρο από την Ελλάδα, ύστερα από μια μαθητική εκδρομή, που τέτοιες εκδρομές γίνονταν και τότε, έγραψε, σε μερικούς στίχους, μια μοναδική στο είδος της επίκληση: «Στην Κύπρο σαν θα πάμε, στ’ ωραίο μας νησί, σε θέλουμε να φτάσεις, Ελλάδα μας και συ». Ήταν μια επίκληση καταστάλαγμα του πόθου πέραν των 100 γενεών προγόνων του.
Η φλόγα, που οιστρηλατούσε την ανήσυχη ψυχή του, βρήκε διπλή διέξοδο. Θεωρητική στα γραφόμενά του: εξύμνησε την ελευθερία και την Ελλάδα με «λόγον μουσική κεκραμένον», κατά τον Πλάτωνα. Τα πολλά ποιήματα που μας άφησε, στο σύντομο πέρασμά του από τη ζωή, μαρτυρούν πως θα γινόταν μεγάλος ποιητής, εφάμιλλος ίσως του Σολωμού και του Παλαμά, αν οι «φιλελεύθεροι» Άγγλοι δεν τον οδηγούσαν στην αγχόνη με τη βαριά κατηγορία ότι ζητούσε ελευθερία για τον τόπο του. Μα η φλόγα της ψυχής του βρήκε και πρακτική διέξοδο στη μίμηση των παλιών αρματωλών και κλεφτών. Η πράξη του εκείνη, να εγκαταλείψει τα μαθητικά θρανία και να ζωστεί τα άρματα για αποτίναξη του αγγλικού ζυγού, ενήργησε ως ύμνος για γρηγορούντες και βροντή για καθεύδοντες, θέτοντας τον καθένα απέναντι των ευθυνών του. Χαρακτηριστικό ένα ποίημα που περιγράφει το κλίμα που επικράτησε στην τάξη του Παλληκαρίδη την ημέρα του απαγχονισμού του:
-Παρόντες όλοι ; ( λέει ο δάσκαλος)
-Κύριε ο Ευαγόρας λείπει
-Παρόντες, λέει ο δάσκαλος· και με φωνή που τρέμει:
-Σήκω Ευαγόρα να μας πεις Ελληνική Ιστορία.
Ο δίπλα, ο πίσω, ο μπροστά, βουβοί και δακρυσμένοι
αναρωτιούνται στην αρχή, ώσπου η σιωπή τούς κάνει να πέσουν μ’αναφιλητό ετούτοι κι όλη η τάξη.
-Παλληκαρίδη άριστα! Ευαγόρα πάντα πρώτος!
στους πρώτους, πρώτος άγγελε πατρίδας δοξασμένης
συ μέχρι χθες της μάνας σου ελπίδα κι αποκούμπι
και του σχολειού μας σήμερα Δευτέρα Παρουσία.
Τα΄πε κι απλώθηκε σιωπή πα’ στα κλαμένα νιάτα
που μπρούμυτα γεμίζανε της τάξης τα θρανία
έξω από εκείνο τ’αδειανό, παντοτινά γεμάτο.
Με τον τρόπο αυτό, τον τρόπο της θυσίας του, που είχε συνιστώσα και την εφηβική ηλικία του, ανέδειξε τον εαυτό του φορέα της Ελληνικής αρετής, που επιτάσσει ανάκτηση, ή προάσπιση της ελευθερίας με κάθε θυσία˙ και όταν ακόμα η συμβατική λογική λέει πως η αντιπαράθεση προς τον κατακτητή, ή η αντίσταση προς επίδοξους κατακτητές είναι άπελπις.
Στο ψηφιδωτό του Κυπριακού αγώνα κάθε ψηφίδα έχει τη θέση της. Στο κέντρο, όμως, δεσπόζει η επιβλητική μορφή του Παλληκαρίδη. Γιατί δεν βρίσκονται εύκολα στην Ιστορία παραδείγματα δεκαοκτάχρονων παιδιών που ανέβησαν συνειδητά στην αγχόνη. Κι ήταν συνειδητή η θυσία του Παλληκαρίδη όπως καταδεικνύεται αβίαστα μέσα από τα κείμενά του και τη συμπεριφορά του στα κελιά των μελλοθανάτων.
Το ’55 δεν ήταν, ασφαλώς, η πρώτη φορά κατά την οποία ο Κυπριακός ελληνισμός εξηγέρθη για την ανάκτηση της ελευθερίας του. Σχεδόν από την επαύριον της κάθε υποδούλωσης άρχιζαν τα απελευθερωτικά κινήματα. Το κίνημα του Ονήσιλου, το κίνημα του Ευαγόρα του Α΄, του βασιλιά της Σαλαμίνας, είχαν προηγηθεί αιώνες πολλούς πριν. Η κινητοποίηση του 1821, που επέφερε και τις σφαγές της 9ης Ιουλίου και όλες οι κινητοποιήσεις, μέχρι το τελευταίο κίνημα, του Οκτωβρίου του 1931, δήλωναν ότι η εθνική συνείδηση των Ελλήνων της Κύπρου ουδέποτε εσίγησε, ακόμα και κάτω από τις πιο καταθλιπτικές συνθήκες δουλείας. Όλες οι επαναστάσεις, ακόμα και οι αποτυχημένες, συντήρησαν αναμμένη τη φλόγα. Κι ήταν αυτό και σπουδαίο και απαραίτητο.
Ο αγώνας της ΕΟΚΑ, όμως, το θαύμα του έπους του ’55, δεν ήταν μια από τις πολλές εξεγέρσεις των Κυπρίων. Υπήρξε μια μοναδική και εξόχως δυναμική εξόρμηση του Κυπριακού Ελληνισμού, από την ταπείνωση δουλείας αιώνων, στα υψηλά επίπεδα των εθνικών του πόθων. Ήταν η συνισταμένη όλων των αγώνων του Κυπριακού Ελληνισμού.
Πού βρήκε στ’αλήθεια ο λαός μας αυτό το πάθος για την Ελλάδα και την ελευθερία; Πέντε μόλις χρόνια πριν, το 1950, ήλθαν οι εκπρόσωποί μας στην Αθήνα να παραδώσουν τους τόμους του Ενωτικού Δημοψηφίσματος, όπου 96% του Κυπριακού Ελληνισμού ζητούσε την Ένωση με την Ελλάδα, και μένοντας εμβρόντητοι και άναυδοι, δεν μπορούσαν να αποδεχτούν τα λόγια του Έλληνα πρωθυπουργού, ότι δεν επιθυμούσε, για χάριν των Κυπρίων, να συγκρουσθεί με το Λονδίνο! Ούτε κι οι πατέρες μας πίστευαν στ’αυτιά τους, όταν το 1931 άκουαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο να αποδοκιμάζει με πρωτοφανή σκληρότητα την εξέγερση του Κυπριακού λαού. Τίποτα, όμως, δεν μπόρεσε να αλλοιώσει ή να μειώσει αυτό που ο λαός μας φύλαγε μέσα του, την ελληνικότητά του, γιατί το έφερνε εκ γενετής. Δεν προερχόταν αυτό από μιαν εγκεφαλική λειτουργία πολιτικών υπολογισμών ή γεωστρατηγικών συμφερόντων. Ήταν η ζωή τους, το αίμα τους, τα γονίδιά τους.
Ο Ελληνισμός στο πρόσωπο τού Παλληκαρίδη,, και ιδιαίτερα μέσα από τη συγκλονιστική θυσία του, συνειδητοποίησε τη διαχρονική του ταυτότητα και την οικουμενική του αποστολή, να δίνει δηλαδή, μαθήματα τιμής και αξιοπρέπειας, να ιεραρχεί τις αξίες της πατρίδας και της ελευθερίας και να τις θέτει πάνω από την αξία της επιβίωσης. Συγκλονίζει, πραγματικά, η απάντησή του στον Άγγλο δικαστή που του ζήτησε αν ήθελε, να πει κάτι πριν από την επιβολή της ποινής. (Είναι γνωστό ότι ο Παλληκαρίδης δεν δέχτηκε συνήγορο υπεράσπισης). Απάντησε ευθαρσώς:«Γνωρίζω ότι θα με κρεμάσετε. Ό,τι έκαμα το έκαμα ως Έλλην Κύπριος ο οποίος επιθυμεί την ελευθερίαν της πατρίδος του ».
Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης έγραψε με το νεανικό του αίμα κατηγορία αδυσώπητη κατά των ισχυρών της γης: την κατηγορία ότι στον 20ό αιώνα εξακολουθούσαν να αρνούνται στους άλλους το δικαίωμα που κήρυτταν ως ιερό και απαραβίαστο για τους εαυτούς τους. Και ότι έπρεπε να χύνεται, ακόμα, αίμα για να δίδεται το φυσικότερο δικαίωμα του ανθρώπου, το δικαίωμα της ελευθερίας. Η μνήμη του, και μόνο γι’αυτό, θα είναι πάντα «μετ’εγκωμίων». Γιατί με τη θυσία του μάς διέγραψε πορεία ζωής και με τη δράση του περιέγραψε την αξιοπρέπεια που πρέπει να επιδεικνύουμε ως Έλληνες και ως Χριστιανοί.
Είναι γι’αυτό τον λόγο που συγχαίρω ιδιαίτερα όλους τους συντελεστές της σημερινής εκδήλωσης, για την απόφασή τους να τιμήσουν ιδιαίτερα τον ήρωα μαθητή της Πάφου, αναδεικνύοντάς τον παράδειγμα προς μίμηση για όλη την Ελληνική νεότητα.
Τιμώντας τον σήμερα, οφείλουμε να ενστερνιστούμε τα ιδανικά του, που είναι τα ιδανικά της φυλής μας. Η Ιστορία του Ελληνισμού είναι μια συνεχής εποποιία. Μια εποποιία που πληρώνεται αδιάκοπα με θυσίες και αίμα. Ο απελευθερωτικός μας αγώνας, ο αγώνας της ΕΟΚΑ, ανέδειξε τις «σταθερές» της αυταπάρνησης και της αυτοθυσίας για την πατρίδα κατά ένα μοναδικό και ανεπανάληπτο τρόπο. Αυτές τις «σταθερές», ως ακατάλυτες αξίες καλούμαστε κι εμείς να αποδεκτούμε.
Ο αγώνας της ΕΟΚΑ, στον οποίο αγωνίστηκε και θυσιάστηκε ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, δεν κατάφερε, δυστυχώς, να εκπληρώσει το σύνολο των στόχων του. Οι ραδιουργίες της αποικιοκρατικής δύναμης, της Αγγλίας, τα συμφέροντα των μεγάλων και οι πιέσεις, ακόμα και από το Εθνικό Κέντρο, μάς οδήγησαν όχι στην ένωση με την μητέρα πατρίδα, την Ελλάδα, αλλά σε μιαν ελλιπή ανεξαρτησία. Ήταν βέβαια, ένα μεγάλο κατόρθωμα. Απαλλαχτήκαμε από την αποικιοκρατία και μπορούσαμε από νέες επάλξεις να συνεχίσουμε τον αγώνα και να ολοκληρώσουμε τα επιτεύγματά του.
Δικά μας λάθη και διχόνοιες, αλλά κυρίως τα συμφέροντα των ξένων και οι επεκτατικές βλέψεις της Τουρκίας, μάς οδήγησαν σε μια νέα τραγική κατάσταση, ασύγκριτα χειρότερη από την κατάσταση της αποικιοκρατίας.
Νομίζω πως αποτελεί στοιχειώδη υποχρέωσή μας προς τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη και ευλαβικό μνημόσυνο προς αυτόν, το να κατανοήσουμε τους στόχους της Τουρκίας. Θα μπορούμε έτσι να προγραμματίσουμε σωστά τον αγώνα μας, που είναι η συνέχεια του δικού του αγώνα.
Αυτό που ξεκάθαρα επιδιώκει αυτή τη στιγμή η Τουρκία είναι η αναγνώριση και νομιμοποίηση της διχοτόμησης, που έχει πετύχει επί του εδάφους από τη μια, και η συγκυριαρχία σ’ολόκληρη την Κύπρο από την άλλη, με μόνιμο τελικό στόχο την κατάληψη και τουρκοποίηση ολόκληρης της Κύπρου.
Θα ήταν εσχάτη αφέλεια να πιστεύουμε ότι η Τουρκία θα σεβαστεί, χωρίς να εξαναγκαστεί προς τούτο, τα δικαιώματα του γηγενούς πληθυσμού της νήσου και θα παύσει να προωθεί μέτρα που παγιώνουν τον στρατηγικό έλεγχό της πάνω σ’ολόκληρη την Κύπρο.
Για να είμαστε πειστικοί σε φίλους και εχθρούς θα πρέπει να καταστήσουμε, ως Ελληνισμός, σαφές ότι η λύση που θα αποδεκτούμε δεν θα πρέπει να αφίσταται των δικαιωμάτων που απολαμβάνουν όλοι οι άλλοι Ευρωπαίοι, ούτε και να θέτει σε κίνδυνο το μέλλον του Ελληνισμού στην Κύπρο. Αυτό συνεπάγεται, ασφαλώς, την αποχώρηση όλων των εποίκων και όλων των τουρκικών στρατευμάτων από τον τόπο μας.
Ο Θουκυδίδης μας διδάσκει ότι η διαπραγμάτευση απαιτεί «ίση δύναμη» και «ισορροπία δυνάμεων». Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να προωθήσουμε την αμυντική μας θωράκιση, να ενεργοποιήσουμε ξανά το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα Ελλάδος- Κύπρου και ας μεριμνήσουμε για τη σύσφιγξη των αμυντικών μας σχέσεων με τους περιφερειακούς στρατηγικούς μας συμμάχους. Και τότε θα μπορούμε να διαπραγματευτούμε για τα δίκαιά μας.
Θα’ ναι το καλύτερο μνημόσυνο για τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη, ο οποίος δεν αγωνίστηκε για την υποθήκευση της Κύπρου στην Τουρκία, αλλά θυσιάστηκε για την ελευθερία της πατρίδας μας και την αξιοπρέπεια όλων.
Συγχαίρω και πάλιν θερμά όλους εκείνους οι οποίοι συνέτειναν στη δημιουργία και το στήσιμο της προτομής, την διάθεση και ευπρεπισμό του χώρου και όλους εκείνους οι οποίοι συνέβαλαν στην επιτυχία της αποψινής εκδήλωσης. Η αποψινή εκδήλωση δεν είναι απλώς μια εκδήλωση τιμής προς τον Παλληκαρίδη, έναν ήρωα των Πανελλήνων. Δημιουργεί έναν ομφάλιο λώρο που συνδέει την Κύπρο, εμάς τους αλύτρωτους Έλληνες, με εσάς, τους ελεύθερους αδελφούς μας, την ελεύθερη, μακρινή, πατρίδα μας.
Και πάλιν θερμά συγχαρητήρια.
