ΟΜΙΛΙΑ
στο μνημόσυνο των ηρώων της Λύσης
Ι.Ν.Αγίου Ευφημιανού, Κόρνος 7.8.2022
Του Μητροπολίτη Πάφου Γεωργίου
Δυσχερέστατο, από κάθε άποψη, το έργο που ανέλαβα, να εγκωμιάσω, στο σημερινό μνημόσυνό τους, τους οκτώ ήρωες της Λύσης, που έπεσαν κατά τον απελευθερωτικό μας αγώνα.
Οι δυσχέρειες δεν παρουσιάζονται μόνο για μένα, αλλά ισχύουν και για τους ευφραδέστερους των ρητόρων, ακόμα και για τους σοφότερους των ανθρώπων. Κι η δικαιοσύνη επιβάλλει, ο λόγος της αδυναμίας αυτής να αναζητηθεί όχι σ’όσους θα επιχειρούσαν να σκιαγραφήσουν την προσφορά και να εγκωμιάσουν τη θυσία τους, αλλά σ’αυτούς τους ίδιους τους ήρωες, που με τον αγώνα και τη θυσία τους δημιούργησαν τεράστια απόσταση μεταξύ μας και μεταξύ τους.
Και πράγματι! Ποιος κάλαμος θα μπορούσε επάξια να εγκωμιάσει και ποια γλώσσα θα μπορούσε επάξια να αναφερθεί σ’έναν ημίθεο, τον Γρηγόρη Αυξεντίου, μπροστά στον οποίο υποκλίνονται έθνη και λαοί, εχθροί κα φίλοι; Σ’έναν Αυξεντίου που έγινε σύμβολο αγώνα και αυτοθυσίας για όλους τους ανθρώπους του πλανήτη μας, που αγωνίζονται για την ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους; Στον Γίγαντα εκείνο που εξευτέλισε μιαν αυτοκρατορία και εταπείνωσε έναν ολόκληρο στρατό; Σ’αυτόν που ξεπέρασε τον Λεωνίδα των Θερμοπυλών· εκείνος είχε άλλους 300, αυτός μόνος· κι είχε να αντιμετωπίσει στρατόν ισχυρότερο εκείνου των Περσών. Μα και ποιος θα μπορούσε να παραβλέψει την αυτοθυσία ενός Πάτροκλου Κόκκινου, που για να δώσει στους συναγωνιστές του την ευκαιρία να διαφύγουν, προσπαθεί να αποσπάσει την προσοχή των Άγγλων στον εαυτό του, έχοντας συνείδηση ότι θυσιάζεται για τους άλλους; Πρότυπο κι αυτός Ελληνικής αρετής αλλά και χριστιανικού ήθους, κορυφαία μορφή του απελευθερωτικού μας αγώνα.
Ή ποιος ύμνος θα εξαρκούσε προς ύμνον των κατορθωμάτων και της αυτοθυσίας του Μιχαήλ Κκαΐλη, του Καλλή Σακκά και του Δημητράκη Φανή οι οποίοι όταν έπεσαν σε ενέδρα των Άγγλων, ενώ διακινούσαν οπλισμό, δεν παραδόθησαν για να γλυτώσουν τη ζωή τους, αλλά πολέμησαν και έπεσαν ηρωϊκώς μαχόμενοι; Όντας και οι τρεις γεωργοί, επαλήθευσαν με τη θυσία τους τον Ησίοδο, που εξύμνησε τη φιλοπατρία των ανθρώπων αυτού του επαγγέλματος. Και δεν τους το δίδαξε κανένας. Δεν διάβασαν ούτε Ησίοδο, ούτε Ηρόδοτο, ούτε Θουκυδίδη. Η πράξη τους προερχόταν από το γονιδίωμά τους, την ελληνική καταγωγή τους.
Ο νους μας σταματά και μπροστά στην ταυτόχρονη θυσία άλλων τριών νέων της Λύσης· του Αναστάση Σουρουλλά, του Γεωργίου Χατζηϊωνά και του Χριστοφή Παναγίδη. Θύματα της Αγγλικής και της Τουρκικής θηριωδίας, πότισαν κι αυτοί με το νεανικό αίμα τους το δένδρο της Κυπριακής ελευθερίας. Προσφέρθηκαν ως «αγνά και άμωμα ιερεία» στον βωμό της ελευθερίας της Κύπρου.
Μνημονεύουμε και τους αδελφούς Πέτρο και Παύλο Νικολέττη και τον Μιχαήλ Τούμπα που δολοφονήθηκαν άναδρα από τους Τούρκους το καλοκαίρι του 1958, μέσα στο παραλήρημα της Τουρκικής μισαλλοδοξίας που παρακινήθηκε και βοηθήθηκε από τους Άγγλους αποικιοκράτες.
Κατά την εκκλησιαστική μας γλώσσα είναι άξιον όλους «εν πάσι καιροίς υμνείσθαι», κι όχι μόνο την ημέρα της τέλεσης του μνημοσύνου τους.
Είναι γεγονός, που ομολογείται απ’όλους τους Κυπρίους, ότι η Λύση δεν ήταν και δεν είναι μια κοινότητα ή μια κωμόπολη όπως τις άλλες κοινότητες ή κωμοπόλεις της Κύπρου. Απέπνεε και ενέπνεε σε όλους σεβασμό και θαυμασμό ανέκαθεν, και πριν την έναρξη του απελευθερωτικού μας αγώνα και πριν την πλούσια συμμετοχή της σ’αυτόν. Γύρω από τα ωραία και ιστορικά κτίρια, την εκκλησία της Παναγίας και τα σχολεία, αναπτύχθηκε νωρίς μια αξιόλογη πνευματική κίνηση. Κύκλοι μελέτης Αγίας Γραφής, Παρακλήσεις, Απόδειπνα, Εθνικές εορτές. Κι ακόμα η μουσική παράδοση που αναφερόταν τόσο στην ελληνική και παραδοσιακή μουσική, όσο και στη Βυζαντινή, που ήλκυε μαθητές και από τα γύρω χωριά.
Σ’αυτό το ιστορικό υπέδαφος, πλούσιο σε αξίες και ιδανικά, σε θρησκευτικές συγκινήσεις και εθνικές μεταρσιώσεις, ζούσε η Λύση και παρουσίασε τα μυρίπνοα άνθη της, ανάμεσα στα οποία οι ανυπέρβλητοι ήρωες που τιμούμε σήμερα. Εδώ οι αθάνατοι ήρωές μας, αναπνέοντας Ιστορία και χνώτα προγόνων, αφουγκράζονταν φωνές του παρελθόντος. Εντείνοντας την ακοή τους άκουαν ευκρινώς τα βήματα των αγωνιστών του 1821 και όλων των ηρώων των προηγούμενων εποχών και εμπνέονταν από την όλη βιοτή και το παράδειγμά τους. Ενωτίζονταν, συγκινημένοι, το σάλπισμα του λυτρωμού από τη δουλεία αιώνων. Έβλεπαν να προβάλλουν ροδίζουσες ακτίνες μακρινής αυγής ελευθερίας. Προπάντων, όμως, εντρυφούσαν στο παράδειγμα του Χριστού και εμψυχώνονταν στη γιγαντιαία προσπάθεια που ετοιμάζονταν να αναλάβουν. Συνειδητοποιούσαν ότι η αρετή θωρακίζει˙η αφοσίωση σε ανώτερους σκοπούς χαλυβδώνει, μα και ότι η θυσία είναι αναγκαίο συμπλήρωμα κάθε υψηλής ιδέας. Και ετοίμαζαν τους εαυτούς τους να βαδίσουν στα ίχνη των προγόνων τους. Κατάφεραν έτσι να υλοποιήσουν τις επιδιώξεις τους˙ να φτάσουν και να ξεπεράσουν τα ινδάλματά τους.
Στο ψηφιδωτό του αγώνα της ΕΟΚΑ, του απελευθερωτικού μας αγώνα, κάθε χωριό, κάθε κωμόπολη και κάθε ενορία έχει τη θέση του. Στο κέντρο του, όμως, αναμφίβολα, δεσπόζει η κωμόπολη της Λύσης. Εμείς, οι γείτονες της Λύσης, νιώθαμε πάντα μειονεκτικά απέναντι στην παράδοσή της, παραδεχόμασταν την ανωτερότητά της. Και μόνον ο Γρηγόρης Αυξεντίου θα την ανύψωνε «μέχρι τρίτου ουρανού». Μα και τα άλλα τέκνα της, ο Πάτροκλος Κόκκινος, ο Μιχαήλ Κκαΐλης, ο Καλλής Σακκάς, ο Δημητράκης Φανής, ο Αναστάσης Σουρουλλάς, ο Γεώργιος Χατζιωνάς και ο Χριστοφής Παναγίδης δεν είναι τυχαία πρόσωπα στον κατάλογο των ηρώων του αγώνα μας. Ένιωθαν όλοι βαριά την παρακαταθήκη των 35 Ελληνικών Κυπριακών αιώνων και δεν μπορούσαν να παραγνωρίσουν τις οδύνες των πατέρων τους από τους διωγμούς αιώνων ολοκλήρων, ούτε και να κωφεύσουν στη συνείδησή τους που επέβαλλε την απελευθέρωση του τόπου.
Ένα μνημόσυνο ανθρώπων, που βρίσκονται στο πάνθεον των αθανάτων, δεν εναρμονίζεται, ασφαλώς, με δάκρυα και θλίψη. Συνιστά αφορμή εντρύφησης στο παράδειγμά τους και άντλησης διδαγμάτων για το παρόν και το μέλλον. Είναι ένα μάθημα αγάπης προς την πατρίδα και μια προτροπή προς αυτογνωσία. Το παράδειγμά των ηρώων της Λύσης που τιμούμε σήμερα, είναι όχι μόνο για σας τους συγχωριανούς τους, αλλά και για μας ολόκληρη αποκάλυψη. Η αυταπάρνησή τους συνιστά ανεπανάληπτο μάθημα υπέρβασης των γηίνων. Η αγάπη τους προς την πατρίδα ήταν όντως απροσμέτρητη.
Χρησιμοποίησαν στο έπακρον τη βιολογική και την ψυχοπνευματική ευγονία, με την οποία τους προίκισαν εκατόν αδιάλειπτες ελληνικές γενεές των προγόνων τους και η πνευματική παράδοση της γενέτειράς τους και οικοδόμησαν αδαμάντινο τον χαρακτήρα τους, ηρωική την ψυχή τους. Ανδρώθηκαν με το όραμα της ελευθερίας˙ με το όραμα της Ελλάδας.
Ήταν φορείς της ελληνικής αρετής που επιτάσσει ανάκτηση, ή προάσπιση της ελευθερίας, με κάθε θυσία. Κι όταν ακόμα η συμβατική λογική λέει πως η αντιπαράθεση προς τον κατακτητή, ή η αντίσταση προς επίδοξους κατακτητές, είναι άπελπις. Ήταν γνώστες και θαυμαστές πολλών διαχρονικών παραδειγμάτων της Ιστορίας μας: Του μολών λαβέ του Λεωνίδα, τον οποίο ο Αυξεντίου ξεπέρασε κατά παρασάγκας, του «εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε να πεθάνω» του Αθανάσιου Διάκου, του δικού μας, του Σαλαμίνιου Ονήσιλου που τα ’ βαλε πεζός με τα έφιππα στίφη των Περσών, όπως ουσιαστικά έκαναν και ο Αναστάσης Σουρουλάς, ο Γεώργιος Χατζηιωνάς και ο Χριστοφής Παναγίδης. Κι αποδείχτηκαν άξιοι μιμητές τους.
Δεν χρειάστηκαν να περιπλανηθούν ούτε και να δυσκολευθούν στην αναζήτηση αξιών και στόχων του αγώνα τους. Οι αξίες και τα ιδανικά που ενέπνευσαν τους αγώνες των Ελλήνων σ’όλη την έκταση της Ελληνικής γης για ελευθερία, δικαιοσύνη και ανθρώπινη αξιοπρέπεια τούς ενέπνευσαν κι αυτούς. Η φλόγα που οιστρηλατούσε την ανήσυχη ψυχή τους φούντωσε με την εντρύφηση σ’αυτές τις αξίες και δεν μπορούσε να τιθασσευτεί. Ως προς το θέμα αυτό ενεργούν σαν κόλαφος προς εμάς που παραπαίουμε σε αναζήτηση αξιών και δείχνουμε απαράδεκτη νωχέλεια στην απελευθέρωση της πατρίδας.
Κι οι οκτώ που τιμούμε σήμερα ήξεραν από τη μακραίωνη ιστορία μας ότι η ελευθερία αγοράζεται και ζυγίζεται με αίμα˙ και πως είναι πάντα «απ’τα κόκκαλα βγαλμένη». Γι’αυτό κι ήσαν αποφασισμένοι για κάθε θυσία. Είχαν, ακόμα, συναίσθηση και της αριθμητικής αλλά και της πολεμικής μειονεξίας μας απέναντι στον Άγγλο κατακτητή. Ήξεραν, όμως, ότι χωρίς πίστη σε σκοπό, τα όπλα και τα πυρομαχικά είναι τα πιο άχρηστα σιδερικά. Κι αποδείχτηκε στην περίπτωσή τους, στην περίπτωση του απελευθερωτικού μας αγώνα, για άλλη μια φορά, εκείνο που’ναι γνωστό πάντα στην Ιστορία: Ότι το ψυχικό σθένος καταβάλλει τον αριθμό. Κάτω από αυτή τη θέαση των πραγμάτων, ο Αυξεντίου δεν δίστασε να αντιπαραταχθεί μόνος του με έναν ολόκληρο στρατό. Πόσο στ’ αλήθεια θά’πρεπε να ντρεπόμαστε συγκρινόμενοι μ’αυτούς, όταν μπροστά στην, τάχατες, υλική υπεροχή του εχθρού υποχωρούμε συνεχώς στις αξιώσεις του, φτάνοντας στο σημείο να ψηλαφούμε πια την Τουρκοποίηση του τόπου μας;
Οι ήρωες μας είχαν πιστέψει ακράδαντα ότι έσχατο περιεχόμενο και σκοπός της ζωής τους, όπως και κάθε Κυπρίου, ήταν η εθνική του αποκατάσταση. Με το αίμα τους έγραψαν κατηγορία αδυσώπητη κατά των ισχυρών της γης: Την κατηγορία ότι στον 20ό αιώνα εξακολουθούσαν να αρνούνται στους άλλους το δικαίωμα που κήρυτταν ως ιερό και απαραβίαστο για τους εαυτούς τους. Κι ότι έπρεπε να χύνεται, ακόμα, αίμα για να δίδεται το φυσικότερο δικαίωμα του ανθρώπου, το δικαίωμα της ελευθερίας. Η μνήμη τους, και μόνο γι’αυτό, θα’ναι πάντα «μετ’εγκωμίων». Γιατί με τη θυσία τους μάς διέγραψαν πορεία ζωής και με τη δράση τους περιέγραψαν την αξιοπρέπεια που πρέπει να επιδεικνύουμε ως Έλληνες και ως Χριστιανοί.
Ο απελευθερωτικός μας αγώνας, παρά τον ηρωισμό και τις θυσίες του λαού μας, δεν έληξε, δυστυχώς, με ολοκληρωμένη τη νίκη. Τους ήρωές μας, καθώς και ολόκληρο τον Κυπριακό Ελληνισμό, δεν τον δονούσε κανένας άλλος πόθος, παρά ο πόθος της ένωσης με την μητέρα Ελλάδα. Ούτε για κοινωνικές ελευθερίες, ούτε για βελτίωση του κατά κεφαλήν εισοδήματος, ούτε και για το μοίρασμα θέσεων σ’ένα νέο κράτος, έγιναν οι τόσες θυσίες. Η λύση της κολοβωμένης ανεξαρτησίας, που μας δόθηκε, ήταν προϊόν συνωμοσίας καταχθονίων ξένων δυνάμεων, με πρωτοστάτες τους Άγγλους και τους Τούρκους.
Ωστόσο απαλλαγήκαμε από την αποικιοκρατία κι αποκτούσαμε βάθρο για συνέχιση του αγώνα, φτάνει να επιδεικνύαμε σύνεση και ωριμότητα, αρετές που, δυστυχώς, δεν παρουσιάσαμε. Και περιήλθαμε σήμερα σε κατάσταση πολύ χειρότερη από την Αγγλική κατοχή. Δεν ωφελεί σε τίποτα η επίρριψη οπουδήποτε, αυτή τη στιγμή, ευθυνών. Σε καιρούς μόνιμα δύσκολους προέχει το χρέος. Και το χρέος επιτάσσει, χωρίς περισπασμούς και αντιπαραθέσεις, να συνεχίσουμε και να ολοκληρώσουμε τον αγώνα «τοις των ηρώων» αλλά και όλων των προγόνων μας «ρήμασι πειθόμενοι».
Η Κύπρος, στη μακραίωνη Ιστορία της, βρέθηκε πολύ συχνά στο στόχαστρο κατακτητών που προέρχονταν άλλοτε από την Ανατολή και άλλοτε από την Δύση. Δοκιμάστηκε από αλλεπάλληλες εισβολές και πολυκύμαντες κατοχές, πληγώθηκε με τρομερές λεηλασίες, αλλά άντεξε. Άντεξε γιατί οι πρόγονοί μας δεν σαγηνεύτηκαν από τις υποσχέσεις των κατακτητών, ούτε και κάμφθηκαν από τις απειλές τους. Έμειναν προσηλωμένοι, παρά τις κακουχίες και τους εξανδραποδισμούς, στις αξίες και στα ιδανικά της πίστης και της πατρίδας μας. Κράτησαν αναλλοίωτη την πολιτιστική τους φυσιογνωμία. Γιατί είναι αξίωμα αναντίλεκτο ότι λαοί που χάνουν την πολιτιστική τους φυσιογνωμία μοιραία οδηγούνται στην εξαφάνιση.
Τιμώντας σήμερα, τον ήρωα των ηρώων, τον Γρηγόρη Αυξεντίου και τους άλλους ήρωες της Λύσης, οφείλουμε να ενστερνιστούμε τα ιδανικά τους, που είναι τα ιδανικά της φυλής μας. Η Ιστορία του Ελληνισμού είναι μια συνεχής εποποιία. Μια εποποιία που πληρώνεται αδιάκοπα με θυσίες και αίμα.
Νομίζω πως αποτελεί στοιχειώδη υποχρέωσή μας προς τους ήρωές μας και ευλαβικό μνημόσυνο προς αυτούς, το να κατανοήσουμε σήμερα τους στόχους της Τουρκίας. Θα μπορούμε έτσι να προγραμματίσουμε σωστά τον αγώνα μας, που είναι η συνέχεια του δικού τους αγώνα.
Αυτό που ξεκάθαρα επιδιώκει αυτή τη στιγμή η Τουρκία είναι η αναγνώριση και νομιμοποίηση της διχοτόμησης, που έχει πετύχει επί του εδάφους από τη μια, και η συγκυριαρχία σ’ολόκληρη την Κύπρο από την άλλη, με μόνιμο τελικό στόχο την κατάληψη και τουρκοποίηση ολόκληρης της Κύπρου.
Θα ήταν εσχάτη αφέλεια να πιστεύουμε ότι η Τουρκία θα σεβαστεί, χωρίς να εξαναγκαστεί προς τούτο, τα δικαιώματα του γηγενούς πληθυσμού της νήσου και θα παύσει να προωθεί μέτρα που παγιώνουν τον στρατηγικό έλεγχό της πάνω σ’ολόκληρη την Κύπρο.
Για να είμαστε πειστικοί σε φίλους και εχθρούς θα πρέπει να καταστήσουμε, ως Ελληνισμός, σαφές ότι η λύση που θα αποδεκτούμε δεν θα πρέπει να αφίσταται των δικαιωμάτων που απολαμβάνουν όλοι οι άλλοι Ευρωπαίοι, ούτε και να θέτει σε κίνδυνο το μέλλον του Ελληνισμού στην Κύπρο. Αυτό συνεπάγεται, ασφαλώς, την αποχώρηση όλων των εποίκων και όλων των τουρκικών στρατευμάτων από τον τόπο μας.
Ο Θουκυδίδης μας διδάσκει ότι η διαπραγμάτευση απαιτεί «ίση δύναμη» και «ισορροπία δυνάμεων». Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να προωθήσουμε την αμυντική μας θωράκιση, να ενεργοποιήσουμε ξανά το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα Ελλάδος- Κύπρου και ας μεριμνήσουμε για τη σύσφιγξη των αμυντικών μας σχέσεων με τους περιφερειακούς στρατηγικούς μας συμμάχους. Και τότε θα μπορούμε να διαπραγματευτούμε για τα δίκαιά μας.
Θα’ ναι το καλύτερο μνημόσυνο για τους ήρωες της Λύσης και όλους τους ήρωές μας οι οποίοι δεν αγωνίστηκαν για την υποθήκευση της Κύπρου στην Τουρκία, αλλά θυσιάστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας μας και την αξιοπρέπεια όλων. Ας είναι αιωνία η μνήμη τους και το παράδειγμά τους, καθοδηγητικό στη ζωή μας. Μακάρι ο Θεός να μας αξιώσει το επόμενο μνημόσυνό τους να το κάμουμε στη Λύση, ελεύθεροι και απροσκύνητοι.
