«Αποκάλυψη του Ιωάννου»
Εισαγωγική Ομιλία στο «Πανεπιστήμιο της Δευτέρας»
Ομολογώ πως όταν ο φίλος κ. Πιτσιλλίδης με προσκαλούσε στην αποψινή συγκέντρωση δεν είχα αντιληφθεί ότι θα ’πρεπε να τοποθετηθώ επί του θέματος ή έστω να ετοιμάσω κάποιο χαιρετισμό. Το πληροφορήθηκα από το φυλλάδιο – ανακοίνωση που κυκλοφόρησε πρόσφατα από σπίτι σε σπίτι. Ευχαριστώ, πάντως, για την πρόσκληση και για τη δυνατότητα μιας γενικής τοποθέτησης στο θέμα, το οποίο δηλώνω πως δεν έτυχε ιδιαίτερης ερευνητικής μελέτης εκ μέρους μου.
Η Αποκάλυψη είναι, όπως ίσως ξέρετε μερικοί, ένα φιλολογικό είδος γνωστό στην Ιουδαϊκή γραμματεία. Γράφτηκαν πολλές Ιουδαϊκές αποκαλύψεις αιώνες πολλούς πριν από την Αποκάλυψη του Ιωάννη. Σε ώρες δύσκολες για τον Ιουδαϊκό λαό, ώρες εθνικής και πολιτικής κρίσης, έρχονται οι αποκαλυπτικοί συγγραφείς να στηρίξουν τον λαό και να δώσουν το παραμυθητικό μήνυμα ότι η δύσκολη κατάσταση θα παρέλθει και θα ανατείλει καινούργια εποχή. Το γενικό μήνυμα των Αποκαλύψεων αυτών ήταν: Κρατηθείτε με κάθε θυσία. Μην ξεπουλήσετε την ψυχή ή την αξιοπρέπειά σας. Το τέλος είναι εγγύς. Κι επειδή η ιστορική πραγματικότητα που ζουν οι Αποκαλυπτικοί συγγραφείς είναι παραμορφωμένη από το κακό, στο φιλολογικό αυτό είδος είναι όλα παραμορφωμένα και η γλώσσα και οι συμβολισμοί. Έτσι έχουμε βροντές και αστραπές, ακρίδες, θηρία, ίππους χλωρούς, κεραυνούς. Έχουμε επίσης ασυνταξίες και σολοικισμούς.
Κι ο Ευαγγελιστής Ιωάννης γράφει την Αποκάλυψή του ζώντας σε μια τέτοια δύσκολη και για τον εαυτό του αλλά και για τους Χριστιανούς του τέλους του 1ου μ.Χ. αιώνα, εποχή. Ο ίδιος ήταν εξόριστος στην Πάτμο. Οι Χριστιανοί αντιμετώπιζαν μεγάλα διλήμματα: Οι υπήκοοι της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας μπορούσαν να λατρεύουν όποιον ή όποιους θεούς ήθελαν. Έπρεπε όμως να λατρεύουν και τον αυτοκράτορα. Για τους άλλους μπορεί να μην υπήρχε πρόβλημα. Και δεν υπήρχε, πράγματι, πρόβλημα. Όμως οι Χριστιανοί δεν μπορούσαν να λατρεύσουν άλλον, παρά μόνον τον αληθινό Θεόν. Ο Ιωάννης ο Ευαγγελιστής με την Αποκάλυψη λέει πως δεν έχει ο αυτοκράτορας απόλυτη εξουσία στους ανθρώπους. Τέτοια εξουσία έχει «Ο ων και ο ην και ο ερχόμενος», ο αληθινός Θεός. Και ο αληθινός Θεός είναι ένα «εσφαγμένον αρνίον» και μάλιστα εσφαγμένον από τον Αυτοκράτορα. Ο Αυτοκράτορας γίνεται θηρίον που διώκει και σφάζει αγίους. Στο τέλος όμως είναι ο Θεός που θα επικρατήσει κι όχι οι αντίθεες δυνάμεις.
Το μεγάλο θεολογικό μήνυμα που δίνει το βιβλίο της Αποκάλυψης του Ιωάννου σε μια εποχή που η Εκκλησία βρισκόταν σε ανταγωνισμό και προς την Συναγωγή είναι ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο αληθινός Θεός. Τη θέση του Θεού – Πατρός των Ιουδαϊκών Αποκαλύψεων παίρνει ο Ιησούς Χριστός. Στην Αποκάλυψη του Ιωάννου ο Ιησούς Χριστός περιγράφεται με τους ίδιους χαρακτηρισμούς που περιγράφεται ο Θεός στο βιβλίο του Δανιήλ.
Η Αποκάλυψη εγράφη σε συγκεκριμένο χώρο, λόγω συγκεκριμένων προκλήσεων. Τα κύρια θέματα της, ωστόσο, είναι διαχρονικά. Ισχύουν για κάθε εποχή. Θεωρήθηκε, μάλιστα, ότι περιγράφει την κατάσταση που θα επικρατήσει πριν τη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού. Οι επτά Εκκλησίες της Μικράς Ασίας, άλλες σταθερές στην πίστη, άλλες χλιαρές, άλλες με συμβιβασμούς υπέρμετρους κι άλλες με προσπάθειες ιεραποστολικές, είναι κάτι που συναντάται και σήμερα. Αιρέσεις όπως ο Νικολαϊτισμός, πολέμιοι της Εκκλησίας – ονομάζονται «συναγωγή του σατανά» διωγμοί και μαρτύρια, είτε του αίματος είτε της συνειδήσεως, δεν έλειψαν ούτε θα λείψουν από την Εκκλησία. Και το διακύβευμα είναι το ίδιο και σήμερα: Η ψυχή του ανθρώπου. Ποιός θα κερδίσει την ψυχή του ανθρώπου; Είναι πολλοί που την διεκδικούν. Αυτοκράτορες και σήμερα πολλοί: Ιδεολογήματα, υλισμός, θεωρίες οικονομικές, πολιτική ή άλλου είδους εξουσίες ζητούν ολόκληρο τον άνθρωπο.
Εν τούτοις πολλοί από τους συμβολισμούς της εποχής εκείνης χάθηκαν και δομές της τότε κοινωνίας δεν γίνονται σήμερα κατανοητές. Είναι γι’ αυτό το λόγο που η Αποκάλυψη του Ιωάννου δύσκολα μπορεί να αναλυθεί σήμερα. Γι’ αυτό κι έχουν γίνει πολλές απόπειρες ανάλυσης του βιβλίου, με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Διαφορετικά ερμηνεύθηκαν οι σφραγίδες, οι σάλπιγγες, οι φιάλες σε κάθε εποχή. Αρκεί να πούμε πως ως Αντίχριστος θεωρήθηκαν εκτός από τον Νέρωνα, ο Πάπας, ο Μωάμεθ, ο σουλτάνος και άλλοι πολλοί.
Είναι γι’ αυτό το λόγο που η Εκκλησία δεν χρησιμοποίησε στις ακολουθίες της καμιά φορά περικοπές από την Αποκάλυψη. Θεωρεί το βιβλίο θεόπνευστο – γι’ αυτό εξάλλου και το έχει συμπεριλάβει στον κανόνα της – αλλά πιστεύει ότι ο Θεός θα δώσει τον φωτισμό του κατά τις μέρες των εσχάτων, στις οποίες θεωρήθηκε ανέκαθεν ότι αναφέρεται, για την ορθή ερμηνεία του. Είναι κάτι που παρατηρήσαμε και στην Π.Δ. Αναφέρω ένα σχετικό παράδειγμα:
Όταν ο Αβραάμ κλήθηκε να θυσιάσει τον Ισαάκ, τον γιο του, λέει η Γένεση πως ετοίμασε ένα γαϊδουράκι, έβαλε πάνω τα ξύλα της θυσίας, τοποθέτησε πάνω σ’ αυτά τον 12χρονο γιο του και με συνοδεία δύο δούλων προχώρησαν στο όρος Μορία, όπου θα γινόταν η θυσία. Στους πρόποδες κατέβασε τον Ισαάκ από το ζώο, του φόρτωσε τα ξύλα και ανέβησαν στο όρος. Γράφηκε αυτή η ιστορία στην Π.Δ. και όσοι την διάβαζαν θα διερωτούνταν: Γιατί να βασανίσει ένα παιδί ο Αβραάμ; Γιατί να μην πάρει το ζώο τα ξύλα στον τόπο της θυσίας; Ή, τουλάχιστον, οι δούλοι; Όταν ήλθε ο Χριστός στον κόσμο, δόθηκε ο φωτισμός του Θεού και ερμηνεύσαμε την περικοπή. Ο Ισαάκ ήταν τύπος του Χριστού. Γι’ αυτό κι «αντέγραφε» το μέλλον. Ο Χριστός έφτασε στην πόλη της θυσίας «επί πώλον όνου καθήμενος», πήγε στον Γολγοθά «αίρων τον σταυρόν αυτού», ακολουθούμενος από δύο ληστές.
Το ίδιο καταλαβαίνουμε σήμερα τι σημαίνει ο χάλκινος όφις στην έρημο, η τριήμερη παραμονή του Ιωνά στο θαλάσσιο κήτος κλπ. Όταν γράφονταν ήταν σκιές και αινίγματα. Τώρα απεκαλύφθη το αληθές νόημά τους. Έτσι πιστεύουμε ότι θα ενεργήσει στο μέλλον ο Θεός για το βιβλίο της Αποκάλυψης.
Ωστόσο ο καθένας μας διαβάζοντας με φόβο Θεού την Αποκάλυψη διαισθάνεται κάποια πράγματα. Διαισθάνεται π.χ. πως οι επτά σφραγίδες, οι επτά σάλπιγγες κι οι επτά φιάλες σημαίνουν ένα είδος τιμωρίας, ένα είδος κάθαρσης και μια τελική πρόσκληση για μετάνοια. Κι η Εκκλησία, παρόλο που κράτησε πάντοτε επιφυλακτική στάση απέναντι στην ερμηνεία του βιβλίου, είδε την πτώση του Ρωμαϊκού κράτους σαν σαφή εκπλήρωση των εξαγγελλομένων κατά της Ρώμης από τον Ιωάννη. Και τη δική της επικράτηση την είδε σαν την πραγματοποίηση της χιλιετούς βασιλείας του Χριστού μετά των αγίων.
Όλοι οι μελετητές των θεόπνευστων βιβλίων μας λέν ότι διαβάζοντας τα ιερά κείμενα πρέπει να βρίσκουμε τι λένε σε μας οι συγγραφείς τους με τα μέσα εκφράσεως της εποχής τους. Κάθε επιχειρούμενη προέκταση σε σύγχρονες δομές ενέχει πολλούς κινδύνους.
Με αυτές τις γενικές σκέψεις εκφράζω και πάλιν τις ευχαριστίες μου για την πρόσκληση και αναμένω με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την ανάλυση του κ. Πιτσιλλίδη που ξέρω ότι θα να είναι όχι μόνο γλαφυρή, όπως πάντα αλλά και εμπεριστατωμένη.
